Filigrain, een kunstwerkje van (zilver) draden …
In deze moderne tijd is filigrain een speciale vorm van sieradentechniek, waarbij fijn draadwerk (goud- en/of zilver) als techniek gebruikt wordt in sieraden.
Het gaat hier om zéér fijne draad die gedraaid, getwist of getwijnd wordt en dewelke eventueel wordt aangevuld met kleine metalen bolletjes. Dit alles wordt in verschillende vormen en figuren aan elkaar gesoldeerd tot een mooi juweel. Het lijkt een beetje op kantwerk maar dan in plaats van katoenen draad een draadwerk van zilver of goud.
De benaming filigrain stamt af van de Latijnse woorden “filum” wat “draad” wil zeggen en “granum” hetwelk staat voor “kleine kraal”. In het Italiaans wordt het dan “filigrana” en in het Frans ‘filigrane’ (17e eeuw).
De techniek wordt al vanaf de oude Egyptische, Etruskische, Griekse en Byzantijnse tijd tot op heden gebruikt.
Er werden – zowel in het verleden als nu – in sommige landen prachtige bewonderingswaardige stukken gemaakt met heel veel variaties. Griekse filigrain is herkenbaar aan verschillende draaddiktes afwisselend met grotere en kleinere ornamenten en kralen erin verwerkt, zoals bijvoorbeeld turkoois. In Portugal rond de 8e eeuw kwamen er onder invloed van de Arabische migranten ook weer nieuwe patronen tot stand en werden deze daar verder geperfectioneerd.
In sommige landen is het een zeer populaire techniek o.a. Azië (India), Rusland, Hongarije, Noorwegen, Malta … maar je kan het ook in Italië, Frankrijk en Portugal terugvinden sinds 1660 tem het einde van de 19e eeuw.
Verwar de techniek niet met ajour. Ajour staat namelijk voor open vormen zagen uit je metaal, zoals hier op de foto.
Daar waar een filigrain juweel staat voor heel dun, fijn draadwerk al dan niet aangevuld met bolletjes, hetwelk ook om een bijzondere soldeertechniek vraagt, zoals op deze foto’s.
Het is ontzettend inspirerend en een hele uitdaging om te zien hoe al in het verleden deze techniek gebruikt werd, en hoe ze zelfs met primitievere middelen hier prachtige sieraden en/of draadwerk van maakten.
Principieel is de basis van filigrainwerk altijd lineair. De gebruikte vormen zijn druppelvormen, cirkels, ovalen, spiralen, krullen, bolletjes … Deze worden samengevoegd tot een groter geheel of vorm. Je kan jezelf hier baseren op bijvoorbeeld de vorm van een bloem met haar bloemblaadjes of een vlinder met zijn vleugels. Dikkere draden worden meestal gebruikt voor de basisvormen en binnenin komen dan de dunnere inlegdraden, die je afwisselend in verschillende vormen gaat gebruiken. Het platte vlak kan nadien bolvormig gezet worden indien gewenst. Het is een heel geduldig werkje, en wordt stap voor stap opgebouwd van héél kleine deeltjes tot een groter, prachtig geheel.
Om het traditionele uiterlijk van het filigrain inlegwerk te behouden is het belangrijk dat je de juiste verhoudingen blijft respecteren, dwz dat je voor de (hoofd) vormen, het kader, een draad gebruikt die een 4-tal keer dikker of breder is dan de inlegdraden. Er wordt gewerkt met draad van 0,3mm tot maximum 1mm dikte. Uiteraard geeft de edelsmid door het gebruik van de verschillende diktes van draad een persoonlijke toets aan het ontwerp.
Voor het solderen van het draadwerk wordt er met héél kleine mini-pioentjes (soldeer) gewerkt (hard, middel en zacht) maar ook wat we noemen rossoldeer wat eigenlijk staat voor gemalen of verpulverde soldeer dat je met behulp van bijvoorbeeld een zoutvatje op je werk uitstrooit.
Een vergrootglas of loep, onze vingers en handen worden hier samen met een paar zeer fijne buigtangen, fijne pincet en enkele buigmallen en ander vormmateriaal gebruikt om het zeer fijne en kleine werk in elkaar te zetten.
Er kunnen verschillende variaties gebruikt worden van open werk (een luchtige uitvoering) waarbij er geen achtergrond gebruikt wordt. Of met een achtergrond, de hoofdvorm bestaat dan uit een plaat die ervoor zorgt dat de vorm dan iets steviger is. Het inlegwerk of de draadpatronen moeten hier dan wel de overhand nemen tov de plaat. Je kan ook met een combinatie van open werk en een achtergrond werken, of last but not least kan je ook werken met een open vorm en een ander materiaal toevoegen, waarbij je openingen al dan niet gedeeltelijk gaat opvullen met emaille of uv-hars. Deze laatste is voornamelijk bedoeld om kleur toe te voegen aan het geheel.
Voor het zilverdraadwerk wordt zilver van het gehalte 925 gebruikt en voor het gouddraadwerk gehalte 750 (18kt). Het zilver bekomt vaak een heel mooie witte kleur, daar het sieraad regelmatig in kleine stukken gesoldeerd wordt en in het afkookzuur gelegd wordt. Goud daarentegen behoudt tijdens het veelvuldig solderen meer zijn glans.
Het uiteindelijke oppoetsen & polijsten van het draadwerk juweeltje gebeurt met behulp van een zachte borstel en een mengsel van krijt en brandspiritus. Indien je het nadien een meer ouderwetse look wil geven kan je het beitsen met blitzbeits.
Bij andere juwelen zorgt de polijstmachine voor je ultieme glans, bij filigrain is dit uit den boze omdat het een kwetsbaar inlegwerkstukje is van draden
